Speelmateriaal en executieve functies
Auteur: Tanja Damhof
Webshopeigenaar en moeder
Executieve Functies: De Sleutels tot Leren en Ontwikkelen bij Kinderen
Executieve functies zijn cognitieve vaardigheden die cruciaal zijn voor het dagelijkse functioneren van kinderen. Deze functies helpen kinderen met plannen, concentreren, problemen oplossen en flexibel denken. Ze vormen als het ware de "besturingsmechanismen" van de hersenen, die ervoor zorgen dat we goed kunnen functioneren in een wereld vol prikkels en uitdagingen.
Maar hoe kunnen deze vaardigheden worden gestimuleerd? Een effectieve en speelse manier is via speelgoed! Veel speelgoed helpt kinderen om hun executieve functies te ontwikkelen, zonder dat ze het zelf doorhebben. In dit artikel bespreken we de belangrijkste executieve functies en hoe specifiek speelgoed kan helpen om deze te verbeteren.
1. Planning: Het vermogen om vooruit te denken
Wat is het?
Planning is het vermogen om een doel te stellen en de stappen te bedenken om dat doel te bereiken. Kinderen leren met deze vaardigheid om te anticiperen, te organiseren en te structureren.
Hoe stimuleer je het?
Speelgoed zoals bouwsets, puzzels en speelmateriaal met voorbeeldkaarten dwingt kinderen om vooruit te denken en te plannen. Ze moeten eerst een beeld vormen van wat ze willen maken of bereiken, en vervolgens stapsgewijs werken om dat doel te voltooien.
Voorbeelden van speelgoed:
- Bouwsets
- Puzzels (van eenvoudig tot complex)
- Speelmateriaal met voorbeeldkaarten
2. Probleemoplossend Vermogen: Uitdagingen overwinnen
Wat is het?
Probleemoplossend vermogen is de vaardigheid om creatieve oplossingen te vinden voor obstakels en uitdagingen. Deze functie helpt kinderen om logisch te denken en te experimenteren.
Hoe stimuleer je het?
Speelgoed dat kinderen uitdaagt om problemen op te lossen, zoals bouw- of denkspellen, stimuleert deze functie. Denk aan constructiespeelgoed waar ze iets moeten bouwen, of spellen waarbij strategieën bedacht moeten worden om te winnen.
Voorbeelden van speelgoed:
- Constructiespeelgoed (blokken, magnetische bouwsets)
- Denkspellen (zoals tangram, of educatieve puzzels)
- Knutselsets waarbij een creatie stap voor stap wordt opgebouwd
3. Flexibel Denken: Aanpassen aan nieuwe situaties
Wat is het?
Flexibel denken is het vermogen om van gedachten of strategie te veranderen wanneer iets niet werkt. Kinderen moeten bij flexibel denken hun aanpak aanpassen op basis van nieuwe informatie of veranderende omstandigheden.
Hoe stimuleer je het?
Speelgoed dat verschillende oplossingen biedt, zoals open-ended speelgoed of spellen met meerdere uitkomsten, moedigt kinderen aan om flexibel te denken. Rollenspellen en fantasiespeelgoed, waar verschillende scenario's mogelijk zijn, helpen bij het ontwikkelen van deze vaardigheid.
Voorbeelden van speelgoed:
- Constructiespeelgoed dat als open-ended materiaal aangeboden wordt
- Fanstasiespelmateriaal
- Kaart- en bordspellen met verschillende strategieën
4. Inhibitie: Impulscontrole en zelfbeheersing
Wat is het?
Inhibitie is de vaardigheid om impulsen te beheersen en eerst na te denken voordat je iets doet. Dit is essentieel bij het ontwikkelen van zelfbeheersing en geduld.
Hoe stimuleer je het?
Speelgoed dat concentratie en precisie vereist, zoals bordspellen of balansspelletjes, helpt kinderen om hun impulsen te beheersen. Spellen waarbij ze op hun beurt moeten wachten of heel voorzichtig moeten zijn, stimuleren deze vaardigheid.
Voorbeelden van speelgoed:
- Bordspellen waarbij kinderen moeten wachten op hun beurt
- Balans- of behendigheidsspelletjes
- Precisiespellen zoals Make'n'break en stapeltorens
5. Volgehouden Aandacht: Concentratie en doorzettingsvermogen
Wat is het?
Volgehouden aandacht is het vermogen om de focus vast te houden op een taak, zelfs als het moeilijk wordt of de afleiding groot is. Dit helpt kinderen om taken af te maken en hun aandacht ergens op te richten.
Hoe stimuleer je het?
Speelgoed dat langdurige concentratie vereist, zoals grote puzzels of complexe bouwsets, kan deze vaardigheid stimuleren. Ook creatieve activiteiten waarbij kinderen langere tijd gefocust blijven, zoals schilderen of kleien, bevorderen volgehouden aandacht.
Voorbeelden van speelgoed:
- Grote of complexe puzzels
- Bouwpakketten met meerdere stappen
- Creatieve knutselsets (bijv. schilderen, blaastiften of boetseren)
6. Werkgeheugen: Informatie vasthouden en verwerken
Wat is het?
Het werkgeheugen helpt kinderen om informatie vast te houden en ermee te werken, zoals het onthouden van instructies of strategieën terwijl ze een taak uitvoeren.
Hoe stimuleer je het?
Geheugenspelletjes zoals Memory of spellen waarbij kinderen verschillende stappen moeten onthouden, stimuleren het werkgeheugen. Ook bordspellen waarbij strategieën moeten worden gevolgd, helpen bij het versterken van deze functie.
Voorbeelden van speelgoed:
- Memory
- Strategische bordspellen zoals schaken
- Denkspellen zoals Find Montey
7. Emotieregulatie: Omgaan met emoties
Wat is het?
Emotieregulatie is het vermogen om emoties onder controle te houden en ze effectief te gebruiken om doelen te bereiken of taken af te maken, ook als het tegenzit.
Hoe stimuleer je het?
Rollenspellen met emotiespeelgoed helpen kinderen om verschillende emoties te verkennen en te reguleren. Ze leren hoe ze met frustraties om kunnen gaan en kunnen zich inleven in verschillende situaties en emoties van anderen.
Voorbeelden van speelgoed:
- Emotie visualisatie
- Rollenspelmateriaal en emotiespellen
- Emotieregulerende ademspellen
8. Taakinitiatie: Zonder uitstel aan de slag gaan
Wat is het?
Taakinitiatie is het vermogen om op tijd en zonder uitstel met een taak te beginnen. Dit kan kinderen helpen om taken proactief aan te pakken.
Hoe stimuleer je het?
Spellen die direct actie vereisen, zoals time-based spellen (bijvoorbeeld met een zandloper), helpen kinderen om snel en doelgericht aan de slag te gaan zonder te aarzelen.
Voorbeelden van speelgoed:
- Tijdspellen
- Tijdspellen met zandlopers
- Taakgerichte activiteiten zoals knutselprojecten
9. Organisatie: Structuur aanbrengen
Wat is het?
Organisatie gaat over het vermogen om informatie en materialen gestructureerd te ordenen. Dit helpt kinderen om overzicht te houden en te weten waar ze mee bezig zijn.
Hoe stimuleer je het?
Speelgoed zoals sorteerspelletjes of activiteiten waarbij kinderen hun materialen moeten ordenen, helpen bij het ontwikkelen van deze vaardigheid.
Voorbeelden van speelgoed:
- Sorteerspellen
- Educatieve bouwsets met duidelijke stappen
- Knutselsets die een georganiseerde aanpak vereisen
10. Tijdsmanagement: Effectief met tijd omgaan
Wat is het?
Tijdsmanagement is het vermogen om effectief met tijd om te gaan en taken binnen een bepaalde tijd af te maken. Dit helpt kinderen om deadlines te halen en productief te zijn.
Hoe stimuleer je het?
Speelgoed met een tijdslimiet, zoals spellen met een zandloper of uitdagingen die binnen een bepaalde tijd voltooid moeten worden, helpt kinderen om tijdsmanagement te oefenen.
Voorbeelden van speelgoed:
- Zandloperspelletjes
- Spelen met een kinderstopwatch
- Actiespelletjes
11. Doelgericht Doorzettingsvermogen: Niet opgeven
Wat is het?
Dit is het vermogen om ondanks tegenslagen of moeilijkheden door te blijven werken aan een doel totdat het bereikt is.
Hoe stimuleer je het?
Complexe bouwprojecten, zoals bouw sets met veel stappen of knutselactiviteiten waarbij geduld vereist is, kunnen kinderen helpen om doorzettingsvermogen te ontwikkelen.
Voorbeelden van speelgoed:
- bouw sets met veel onderdelen
- Gedetailleerde knutselpakketten
- spellen met tijdruk en tegenspeler
12. Metacognitie: Reflecteren op eigen denken
Wat is het?
Metacognitie is het vermogen om na te denken over je eigen denken, inclusief het evalueren van je prestaties en jezelf verbeteren.
Hoe stimuleer je het?
Spelletjes waarbij kinderen hun eigen acties moeten evalueren en aanpassen, zoals educatieve denkspellen of bouwprojecten waarbij fouten worden herkend en gecorrigeerd, helpen bij het ontwikkelen van deze functie.
Voorbeelden van speelgoed:
- Puzzels waarbij strategieën moeten worden aangepast
- Educatieve spellen zoals SmartGames
- Bouwsets waarbij kinderen hun aanpak moeten herzien
Conclusie: Speelgoed als leermiddel voor Executieve Functies
Executieve functies spelen een cruciale rol in de ontwikkeling van kinderen, en speelgoed biedt een geweldige manier om deze functies spelenderwijs te stimuleren. Het speelmateriaal moet aansluiten bij de motorische en congnitiefe leeftijd van een kind, dan kan de gewenste leereffect ontstaan.